Kurator spadku, zarządca spadku i wykonawca testamentu to trzy różne instytucje niezwykle ważne w przypadku, gdy mamy do czynienia ze spadkiem. Warto wiedzieć czym charakteryzuje się każda z tych instytucji, jakie wiążą się z tym prawa i obowiązki oraz czego każdy z nas jako spadkobierca może się spodziewać biorąc udział w postępowaniu spadkowym.

W chwili śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku, a więc przejście spadku ze spadkodawcy na spadkobierców. Nie oznacza to jednak, że spadkobierca automatycznie otrzymuje spadek. Do czasu objęcia go przed spadkobiercę nad całością spadku czuwa sąd. Gdy istnieje taka potrzeba sąd ustanawia kuratora spadku. Przede wszystkim ustanowiony kurator powinien starać się o wyjaśnienie kto jest spadkobiercą oraz zawiadomić spadkobierców o otwarciu spadku. Kurator zarządza majątkiem spadkowym. Może dokonywać czynności mieszczących się w granicach zwykłego zarządu, a więc niezbędnych do zapewnienia prawidłowej gospodarki tym majątkiem. Natomiast czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu może dokonywać jedynie uprzednio uzyskując zezwolenie sądu. Na marginesie warto dodać, że gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo i ustanowiono zarząd sukcesyjny tym przedsiębiorstwem, a więc jest już powołana osoba mająca zapewnić ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela, wówczas jest ono wyłączone spod zarządu sprawowanego przez kuratora. Kurator ma działać zgodnie z domniemaną wolą spadkobierców. Porównując powyższą instytucję do pozostałych różnice najłatwiej pokazać na przykładzie prawa rodzinnego.
Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w umowie darowizny bądź w testamencie można zastrzec, że przedmioty, które przypadają dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. Wówczas taki zarząd sprawuje zarządca testamentu. Nie ma przeszkód, aby w umowie darowizny wskazać kilku kandydatów na zarządców ustalając kolejność obejmowania przez nich funkcji. Zanim przejdę do omówienia instytucji zarządcy dodam, że gdyby darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy to sąd opiekuńczy ustanawia kuratora. Jednakże powracając do zarządcy, trzeba wskazać, że podlega on nadzorowi sądu opiekuńczego. Jego obowiązkiem jest uzyskiwanie zezwolenia sądu we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą zarządzanego majątku. Małoletni, który ukończył lat trzynaście może za zgodą zarządcy sam dokonywać czynności prawnych. W razie złej woli lub nieudolności zarządca może być zwolniony ze swych obowiązków. Wówczas wyznacza się kuratora. Trzeba tutaj pamiętać o naczelnej zasadzie prawa opiekuńczego, a więc kierowaniu się dobrem dziecka.
Ostatnie z zagadnień dotyczy wykonawcy testamentu. Niewątpliwie może być to najbardziej znana instytucja ze wszystkich trzech. Pewnie niejeden z nas spotkał się z sytuacją, gdy w testamencie spadkodawca powołał wykonawcę testamentu. Samo pojęcie możemy kojarzyć, ale już bardziej precyzyjne określenia mogą sprawić trudności. Najważniejszym jest, że jeśli spadkodawca nie postanowił inaczej to wykonawca testamentu powinien przede wszystkim zarządzać majątkiem spadkowym. Ponadto, do jego zadań należy spłacenie długów spadkowych, a finalnie wydanie majątku spadkobiercom mając na uwadze wolę spadkodawcy. Powinno to nastąpić niezwłocznie po dokonaniu działu spadku. Ważnym jest, że wykonawca testamentu może pozywać i być pozywanym w sprawach wynikających z zarządu spadkiem. Ma również uprawnienie do pozywania w sprawach o prawa należące do spadku i być pozywanym w sprawach o długi spadkowe. Istotną kwestią jest fakt, iż wynagrodzenie należne wykonawcy wchodzi w skład długów spadkowych. Sąd z ważnych powodów może zwolnić wykonawcę z tej funkcji.
Warto zwrócić uwagę czy na pewno osoba, która rzekomo jest wykonawcą testamentu, rzeczywiście nim jest. Może właściwie została ustanowiona zarządcą spadku i dopuszcza się przekroczenia uprawnień. Trzeba pamiętać, iż sąd spadku lub notariusz wyda osobie powołanej na wykonawcę testamentu stosowne zaświadczenie, które prócz danych wykonawcy zawiera również stwierdzenie, że dana osoba została powołana na wykonawcę testamentu. W zaświadczeniu wskazuje się też prawa i obowiązki wykonawcy testamentu, jeżeli zostały one określone przez spadkodawcę. Z własnego doświadczenia w prowadzeniu spraw spadkowych mogę jasno stwierdzić, iż zdarzają się sytuacje, gdy owe zaświadczenie dotknięte jest wadami skutkującymi jego nieważnością. W sprawach, gdy pozywa osoba mająca działać w imieniu małoletniego należy zwrócić uwagę czy uzyskała ona zgodę sądu, jeśli jest wymagana do prowadzenia tej konkretnej sprawy. Może dojść do sytuacji, że rzekomy „wykonawca testamentu” będzie działał na swój rachunek, a wytoczone powództwo uznać należy za niedopuszczalne z uwagi na podjęcie działań przez osobę nieuprawnioną i bez wymaganej zgody opiekuna małoletniej oraz sądu. Nigdy nie można dopuścić, by dziecko było w jakikolwiek sposób krzywdzone w wyniku czynności prawnych zarządcy jego majątkiem.
Reasumując, należy mieć na względzie, że każda z przedmiotowych instytucji jest różna i cechuje się innymi prawami i obowiązkami osób sprawujących te funkcje. Kurator powinien troszczyć się o spadek tak jak spadkobiercy, powinien się zatem kierować ich dorozumianą wolą, natomiast zarządca ani wykonawca testamentu nie kierują się wolą właściciela. Biorąc pod uwagę wyżej wskazane instytucje w prawie rodzinnym, zarówno kurator spadku, zarządca spadku jak i wykonawca testamentu powinni mieć na względzie nade wszystko dobro małoletniego. Bądźmy czuli na zakres uprawnień wszystkich trzech instytucji, ponieważ niezwykle łatwo je przekroczyć.
radca prawny
Ryszard Stopa
Kancelaria Radcy Prawnego