Zmiany w przepisach w zakresie prawa do czasu wolnego z powodu działania siły wyższej, urlopu opiekuńczego, rodzicielskiego i ojcowskiego oraz elastyczna organizacja czasu pracy. Duży blok zmian w przepisach prawa pracy powinien zainteresować przede wszystkim rodziców i opiekunów. Zmiany już od dnia 2 sierpnia 2022 r.

Nowe założenia w prawie pracy wynikają z implementacji zapisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Akt zakłada godzenie pracy zawodowej z życiem prywatnym i opieką nad członkami rodziny. Przyjęty został przez organy Unii Europejskiej w czerwcu 2019 r. a jego wdrożenie będzie monitorować Rada Programowa.

Przepisy Dyrektywy wprowadzają rozwiązania mające zapewnić pracownikowi prawo do czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych w przypadkach spowodowanych chorobą lub wypadkiem, w których niezbędna jest jego natychmiastowa obecność. Obecnie to pracodawca decyduje według własnego uznania czy udzieli pracownikowi zwolnienia od pracy. Wraz z wejściem w życie zmian, pracownikowi dni wolne będą się należały zgodnie z prawem i zgoda pracodawcy ma być zbędna.

Kolejnym zapisem mającym ułatwić zachowanie równowagi pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym rodziców i opiekunów ma być elastyczna organizacja pracy. Elastyczność może wyrażać się w pracy zdalnej, hybrydowej, zmianie wymiaru czasu pracy, elastycznych rozkładach czasu pracy i co do zasady powinna być wykorzystana w okresie sprawowania opieki nad dziećmi. Wyrażenie zgody na elastyczną formę pracy będzie ograniczone w czasie. Po zakończeniu ustalonego okresu pracownik będzie wracał do pierwotnego schematu pracy. Zmiany w tym zakresie są szczególnie istotne w czasie obecnie obowiązującej pandemii. Może z czasem takie regulacje rozciągną się również na pracujące w sposób zdalny osoby z innych grup wiekowych bądź stanie się to zalążkiem do uregulowania przepisów dotyczących pracy zdalnej.

Jeśli chodzi o uregulowania w zakresie urlopów rodzicielskich zmiany dotyczą głównie ojców. Ma zostać im przyznane indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze czterech miesięcy, z czego dwa będą przysługiwać wyłącznie im. Po wdrożeniu zmian ojciec będzie miał indywidualne prawo do urlopu bez względu na to czy będzie ono przysługiwało matce. Gdy mężczyzna nie skorzysta z urlopu wówczas urlop przepadnie, ponieważ prawo to nie przechodzi na matkę. Należy zaznaczyć, że za niewykorzystany urlop nie otrzyma on żadnego ekwiwalentu. Zachęcanie ojców do korzystania z urlopów rodzicielskich ma na celu zapewnienie równości kobiet i mężczyzn w dziedzinach zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia.

W kwestii urlopu ojcowskiego ojcowie w oparciu o przepisy prawa krajowego implementujące dyrektywę mają mieć przyznany urlop z okazji narodzin dziecka w wymiarze dziesięciu dni roboczych. Wymiar ma być niezależny od stażu pracy oraz od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Dyrektywa zakłada, że każdy kraj może dowolnie ustalić kiedy urlop powinien być wykorzystany. Dopuszczalne jest zarówno wykorzystanie go jeszcze przed urodzeniem się dziecka, jak i po jego narodzinach, a także w ten sposób, że część urlopu zostanie wykorzystana przed narodzinami a część po narodzinach dziecka. Trzeba zauważyć, że zgodnie z polskim kodeksem pracy ojcu przysługuje dwutygodniowy urlop, który może zostać wykorzystany do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia maksymalnie w dwóch częściach. Powyższe wskazuje, że prawdopodobnie przepisy te pozostaną bez zmian, czyli w brzmieniu obowiązującym.

Założenia Dyrektywy nakazują państwom członkowskim wprowadzenie regulacji dotyczących urlopu opiekuńczego w wymiarze co najmniej pięć dni roboczych na pracownika w danym roku. Urlop będzie mógł być przyznany na krewnego potrzebującego opieki lub wsparcia bądź w razie konkretnego przypadku. Przepisy Dyrektywy wskazują, że „krewny” oznacza syna, córkę, matkę, ojca, małżonka lub partnera. W polskich przepisach prawa pracy mamy regulacje przyznające dni wolne na opiekę nad dzieckiem do lat czternastu. Zatem polskie prawodawstwo będzie musiało zwiększyć kręg osób nad którymi opieka będzie sprawowana, a także sam wymiar opieki.

Dyrektywa wprowadza również sankcje za naruszenie krajowych przepisów, które zostaną wprowadzone na podstawie Dyrektywy work- life balance lub przepisów już obowiązujących w kwestiach, do których odnoszą się zmiany. Sankcje mają być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Mogą być stosowane w formie grzywny lub wypłaty odszkodowania. Na ten moment nie znamy jeszcze założeń projektów ustaw dotyczących wyżej wskazanych zmian.
Dyrektywa work- life balance ma przede wszystkim zapewnić realizację zasady równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy, a także pomóc rodzicom i opiekunom godzić pracę z obowiązkami opiekuńczymi. Założenia wprowadzają szereg ważnych zmian w prawie pracy, dlatego warto się z nimi zapoznać już dziś.

radca prawny
Ryszard Stopa
Kancelaria Radcy Prawnego