Prace nad nowelizacją kodeksu cywilnego trwają. Zmiany w prawie spadkowym mają dotyczyć w szczególności zawężenia kręgu dalszych spadkobierców ustawowych, ale również rozszerzenia zakresu przesłanek mogących prowadzić do niegodności dziedziczenia. Warto zapoznać się z modyfikacjami przepisów, by wiedzieć jak się zachować w przypadku spadkobrania, zwłaszcza, że zmiany mają wejść w życie już w tym roku.

Obecnie spadkobierca może dziedziczyć na podstawie testamentu, bądź z ustawy. Znaczenie ma tutaj czy spadkodawca pozostawił testament. Jeśli tak, wówczas dochodzi do dziedziczenia testamentowego. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu albo żadna z osób powołanych w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą.

W kodeksie cywilnym uregulowano porządek dziedziczenia ustawowego. Pierwszą grupę spadkobierców stanowią dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którzy dziedziczą co do zasady w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W szczególności ma to znaczenie przy posiadaniu przez spadkodawcę co najmniej czwórki dzieci. Druga grupa to małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy powoływani są, gdy spadkobierca nie miał dzieci. W sytuacji, gdy którykolwiek z rodziców nie dożył otwarcia spadku, wówczas jego udział spadkowy przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych, a w dalszej kolejności zstępnym rodzeństwa. W sytuacji, gdy brak jest zstępnych spadkodawcy, rodziców, rodzeństwa i zstępnych, wówczas całość spadku przypadnie małżonkowi. Kolejna grupa to dziadkowie spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych, gdy brak jest dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa lub dzieci rodzeństwa spadkodawcy. Gdy któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku to udział spadkowy, który by mu przypadał przypada jego zstępnym, a więc dzieciom, wnukom, prawnukom i dalszym pokoleniom. Kolejna grupa to dzieci małżonka spadkodawcy, czyli pasierbowie. W ostatniej kolejności natomiast spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.

Krąg osób uprawnionych do spadkobrania jest szeroki, dlatego też nierzadko dochodzi do sytuacji, gdy spadkobiercami są osoby, które tak naprawdę nie znają spadkodawcy. Tak szeroki krąg spadkobierców prowadzi też do tego, że postępowania spadkowe trwają latami, ponieważ sąd spadku zmuszony jest poszukiwać dalekich krewnych spadkodawców.

Zmiany mają prowadzić do ograniczenia trzeciej grupy spadkobierców ustawowych. Podobnie jak dotychczas, gdy któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadać ma jego dzieciom, a także ich dzieciom. Projekt zakłada zasadniczą zmianę w postaci wyłączenia od dziedziczenia dalszych pokoleń rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego spadkodawcy. Zatem, w tej grupie krąg spadkobierców ma zostać ograniczony do wujów, stryjów, ciotek i stryjenek spadkodawcy oraz ich dzieci.

Oprócz zmian opisanych powyżej, projekt zakłada także poszerzenie przesłanek uznania kogoś za osobę niegodną dziedziczenia. Obecnie za niegodnego dziedziczenia uznaje się osobę, która dopuściła się umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, nakłoniła spadkodawcę podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodziła spadkodawcy podstępem lub groźbą w dokonaniu jednej z tych czynności. Także wtedy, gdy umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła go albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. W planowanych zmianach poszerza się ten katalog o kolejną przesłankę, a mianowicie- uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.
Zgodnie z projektem Skarb Państwa lub gmina, którym z mocy ustawy przypadł spadek, ponosić będą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Obecnie do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Dopiero z chwilą przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swojego majątku.

Planowane zmiany wejdą w życie po upływie trzech miesięcy od ich ogłoszenia, najprawdopodobniej jeszcze w tym roku. Warto zapoznać się z projektem nowelizacji, by nie zostać zaskoczonym zmianami jakie zaszły w prawie spadkowym.

radca prawny
Ryszard Stopa
Kancelaria Radcy Prawnego